Uwolnij zatoki

Około 8 milionów Polaków boryka się z przewlekłym zapaleniem zatok przynosowych - to jedno z 10 najczęściej stwierdzanych schorzeń. Co roku ponad 2 mln Polaków przechodzi ostre zapalenie zatok i aż 90 proc. z nich nie wie, że cierpi na przewlekłe zapalenie zatok, choć odczuwa uporczywe bóle głowy.

Bardzo silny i długotrwały ból głowy, który uniemożliwia normalne funkcjonowanie przypisuje się najczęściej migrenie. Leczenie tej przypadłości jest trudne i długotrwałe. Tymczasem według najnowszych badań aż 7 na 10 przypadków rzekomo migrenowych dolegliwości wywołują chore zatoki.

Przyczyną chorych zatok najczęściej jest ich niedrożność. Czasem winne jest skrzywienie przegrody nosa lub nieprawidłowa budowa muszli nosowej środkowej. Zaporę może też powodować obrzęk śluzówki tej okolicy (np. na tle alergicznym), polipy oraz komórki podoczodołowe (tzw. komórki Hallera) znajdujące się przy ujściu zatoki szczękowej i upośledzające jej naturalny drenaż. l

Obrzękowi śluzówki i niedrożności zatok sprzyjają: klimatyzacja, zanieczyszczone lub zbyt ciepłe i suche powietrze w pomieszczeniach, jak też dym papierosowy (powoduje on zaburzenia ruchliwości rzęsek). Winne może być także częste pływanie a zwłaszcza nurkowanie. Niebezpieczne mogą też być nieżyty nosa spowodowane alergią, przyjmowaniem leków lub zaburzeniami hormonalnymi organizmu. l

Przyczyną zapalenia zatok szczękowych są często choroby zębów. Źródłem infekcji bywają ropnie przyszczytowych zębów zakorzenionych w dnie zatoki. Do zapalenia zatok dochodzi też, gdy materiał dentystyczny z leczonych kanałowo korzeni zębów zostanie przepchnięty do wnętrza zatoki. W takich sytuacjach zdarza się, że w zatokach rozwija się grzybica. To miejsce wprost wymarzone dla grzybów - jest tam wilgotno i a tlen nie ma dostępu. l

Ostre zapalenie zatok to zwykle efekt zapalenia błony śluzowej nosa spowodowanego wirusami lub bakteriami. Często rozwija się po tzw. przeziębieniu. Częściej u osób ze skłonnościami do niedrożności zatok. Powietrze "uwięzione" wraz z wydzieliną chorobową w zatoce (zajętych może być kilka zatok naraz), powoduje ucisk i silny ból w okolicy czoła, nasady nosa, policzków lub całej głowy, zależnie od tego ile zatok jest chorych.

Ból nasila się w trakcie pochylania głowy do przodu, w czasie wysiłku, przy zmianach ciśnienia. Objawy przewlekłego zapalenia zatok są mniej nasilone. Chorobie może towarzyszyć gorączka lub stany podgorączkowe, bóle głowy, blokada nosa, spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła i zaburzenia węchu. Także mniej specyficzne objawy, np. uczucie zmęczenia, zawroty głowy.

Leczenie ostrego zapalenia zatok polega na podawaniu leków obkurczających śluzówkę, udrażniających ujście zatok, rozrzedzających wydzielinę (by mogła spłynąć do nosa) oraz antybiotyków. Czasem, gdy leki obkurczające nie dają zadowalających efektów, wykonuje się tzw. punkcję zatok, czyli ich mechaniczne udrożnienie od zewnątrz. Dzięki sztucznie wytworzonemu połączeniu pod wzmożonym ciśnieniem, można przepłukać zatoki. Tą drogą też podaje się wszelkie leki bezpośrednio do chorych zatok.

W warunkach ambulatoryjnych wykonywana jest tylko punkcja zatok szczękowych. Do zatoki można wprowadzić czasowo silikonową rurkę tzw. sinuject, aby przez kilka dni prowadzić leczenie. W skrajnych przypadkach nieleczonego zapalenia zatok dochodzi do poważnych powikłań i rozszerzenia stanu zapalnego do sąsiadujących narządów. A nawet sepsy, gdy wraz z krwią stan zapalny atakuje odleglejsze narządy, w tym mózg i opony mózgowo-rdzeniowe.

1. W trudnych przypadkach konieczna jest operacja. Obecnie najczęściej wykonuje się funkcjonalną operację endoskopową zatok FESS (functional endoscopic sinuses burgery), która przywraca drożność ujścia zatok, kompleksu przewodowo-ujściowego (przewód nosowy środkowy wraz z przyległościami i przestrzeniami bocznej ściany jamy nosowej) oraz usuwa zmiany patologiczne z zatok (np. polipy albo cysty).

2. Do lamusa odchodzą radykalne zabiegi, takie jak metoda Caldwell- -Luc, które grożą uszkodzeniem błony śluzowej zatok i zaburzeniami ruchu cyrkulacyjnego rzęsek. Operację z radykalnym usunięciem śluzówki zatoki przeprowadza się jedynie w przypadku przewlekłego grzybiczego zapalenia zatok.

3. Nowoczesny sprzęt pozwala na wykonanie operacji endoskopowych niektórych nowotworów (np. włókniaki młodzieńcze u dzieci).

4. Czasem przeprowadza się balonikowanie zatok. Pod kontrolą endoskopu i RTG wprowadza się w ujście zatoki balonik, który rozpręża się. Pod wpływem wzrostu ciśnienia i objętości balonika rozszerza się ujście zatoki. Zabieg ten jest wskazany tylko wtedy, gdy zwężone jest jedynie ujście zatoki i nie ma w zatokach polipów ani cyst.

Świat i Ludzie 23/2012