Wszystkie twarze Władimira Władimirowicza

Wielkie gesty mają sens i zapisują się w historii tylko wtedy, gdy wykonują je silni przywódcy. Władimir Władimirowicz Putin takim "mocarzem" z pewnością jest. Od Władywostoku aż po Królewiec dzierży rząd dusz.

Rosjanie ufają mu bezgranicznie, kochają i traktują jak półboga. Dlatego tak duże znaczenie miał uchwycony przez kamery gest współczucia, gdy najpotężniejszy człowiek Rosji przy szczątkach polskiego samolotu prezydenckiego objął polskiego premiera. Odebrano to jako symbol pojednania dwóch zwaśnionych narodów. Tak jak pamiętny znak pokoju, który przekazali sobie 12 lipca 1989 roku w Krzyżowej Helmut Kohl i Tadeusz Mazowiecki.

Czy gest Putina pod Smoleńskiem może również przejść do historii? Już następnego dnia zmienił się ton, jakim rosyjskie media mówiły o Polsce. W głównym wydaniu telewizyjnego dziennika Wremia szczerze powiedziano o zbrodni katyńskiej sprzed 70 lat, nie ukrywając tego, że 22 tysiące polskich oficerów zginęło na rozkaz Józefa Stalina.

Miliony Rosjan po raz pierwszy dowiedziały się, o co tak naprawdę chodziło Polakom. Do tej pory hasło "Katyń" wywoływało tylko skojarzenie z jedną z najgłośniejszych zbrodni nazistowskich w czasie II wojny światowej. I nie miała ona nic wspólnego z "naszym" Katyniem.

Na wschód od Bugu każde dziecko uczy się o tym, że w marcu 1943 roku oddziały niemieckie spaliły wieś i zakatowały 149 osób. Oczywiście ten Katyń (a właściwie Chatyń - uroczysko w obwodzie łohojskim nieopodal Mińska) to nie katyński las pod Smoleńskiem, gdzie w kwietniu 1940 roku polscy oficerowie ginęli od strzału w tył głowy.

Ale nieprzypadkowo radziecka propaganda przez lata wykorzystywała zbieżność tych nazw dla dezinformacji. Ruiny spalonej wsi zostały narodowym miejscem pamięci o zbrodniach niemieckich, a delegacje zagraniczne oddawały hołd pomordowanym bohaterom. Tak Chatyń usunął w cień Katyń.

Jednak już trzy dni przed tragiczną katastrofą lotniczą przed smoleńskim lotniskiem premier Rosji przybył wraz z Donaldem Tuskiem do Katynia i tam nad mogiłami polskich oficerów wysłuchał naszej historii. Według słów obecnego przy tym ministra spraw zagranicznych Radosława Sikorskiego Putin był naprawdę poruszony. Być może dlatego, gdy kilkadziesiąt godzin później odebrał telefon o katastrofie, w której zginął polski prezydent, zareagował z empatią, która zaskoczyła nie tylko Polaków, ale i Rosjan. Bo takiej twarzy najpopularniejszego rosyjskiego polityka nigdy nie widzieli.

Gdy świat gotował się do powitania nowego milenium, dziennikarze nerwowo dzwonili do politologów, próbując dowiedzieć się czegoś na temat niepozornego 47-latka, o którym wiadomo było tylko tyle, że pół roku wcześniej awansował z szefa tajnych służb na stanowisko premiera Federacji Rosyjskiej, a 31 grudnia 1999 r. niespodziewanie został prezydentem.

Premierzy w latach 90. zmieniali się tak szybko i pełnili tak mało istotną rolę w rosyjskiej polityce, że na Zachodzie mało kto zawracał sobie głowę uczeniem się coraz to nowych nazwisk. Gdy schorowany Borys Jelcyn ustąpił ze stanowiska, na swoje miejsce na Kremlu wyznaczył Putina. Następca musiał się zmierzyć z legendą poprzednika. Jelcyn był kochany i znienawidzony, ale odpowiadał stereotypowemu postrzeganiu "rosyjskiej duszy". Miał posturę niedźwiedzia, jowialne usposobienie, łatwo się wzruszał, ale i wpadał we wściekłość. Codziennie zaglądał do kieliszka.

Putin wypadał przy nim blado. Niewysoki, szczupły, z twarzą niewyrażającą żadnych emocji. Na dodatek abstynent. Nie budził sympatii. Na samym początku jego kadencji zdarzył się tragiczny wypadek - zatonął atomowy okręt podwodny "Kursk". Prezydent zachował się bezdusznie, jak oficer KGB, a nie ojciec narodu. Próbował utajnić wiadomość o katastrofie i odrzucił pomoc oferowaną przez kraje, które dysponowały specjalistycznym sprzętem do ratowania zatopionych łodzi.

Gdy żony 118 marynarzy rozpaczały na nabrzeżu portu w Siewieromorsku na dalekiej północy, Putin odpoczywał w Soczi. Przełom nastąpił, gdy czeczeńscy terroryści wzięli zakładników w moskiewskim teatrze na Dubrowce w 2002 roku i w szkole podstawowej w Biesłanie w 2004 - wtedy wydał rozkaz zabicia napastników za wszelką cenę. Zginęło wielu niewinnych ludzi, ale prezydent w telewizyjnym wystąpieniu zapowiedział, że "dorwie terrorystów nawet w kiblu". Na Zachodzie po takich słowach polityk straciłby natychmiast posadę - Rosjanie wybrali Putina na drugą kadencję przygniatającą większością głosów.

Międzynarodowa opinia publiczna nie cierpiała Putina. Był niemedialny, mściwy, agresywny. Gdy został prezydentem, nazwał rozpad Związku Radzieckiego "największą katastrofą geopolityczną XX wieku", a Stalina "wielkim wodzem". Zamiast negocjować ze śniącymi o niepodległości Czeczenami, wysłał do zbuntowanej prowincji jeszcze więcej czołgów.

A jednak umiał znaleźć przyjaciół wśród najważniejszych polityków zachodniego świata. Prywatnie, po wyłączeniu kamer, rezygnował ze sztywnej pozy i stawał się świetnym rozmówcą. Kanclerz Niemiec Gerhard Schroeder szybko przeszedł z nim na ty. Nie było też między nimi bariery językowej - Putin w latach 80. był na placówce wywiadowczej w Dreźnie i mówi po niemiecku niemal bez akcentu. Kanclerz bywał u rosyjskiego prezydenta na uroczystościach rodzinnych. Dzwonili do siebie, by pogadać o sprawach prywatnych. Gdy Schroeder przegrał wybory i stracił stanowisko, Putin zaoferował mu posadę w kontrolowanej przez państwo spółce Gazprom.

Z kolejną kanclerz - Angelą Merkel, utrzymuje chłodne relacje, jakby czuł do niej żal, że pokonała w wyborach jego przyjaciela. Ale Rosjanin potrafił za granicą zjednać sobie wielu przywódców, m.in. George'a W. Busha. Tak jak na początku się go bano, po bezpośrednich spotkaniach oddychano z ulgą. Imperium było stabilne i przewidywalne, a "ponurak" potrafił zdobyć szacunek.

Mało który światowy przywódca zdobyłby się na pokaz umiejętności dżudo w japońskiej szkole sztuk walki, konną wycieczkę z koczownikami po mongolskim stepie czy spływ rwącą syberyjską rzeką.

Jednak ciepłe słowa zagranicznych liderów to nic w porównaniu z popularnością, jaką Władimir Putin zdobył w Rosji. "Komsomolskaja Prawda" w 2007 roku dała na okładkę zdjęcie obnażonego do pasa prezydenta z podpisem: "Być jak Putin". Gazeta rozeszła się w rekordowym nakładzie, bo Rosjanie rzeczywiście traktują Władimira Władimirowicza jak gwiazdę. Jelcyn uosabiał Rosję taką, jaka rzeczywiście była. Putin - taką, jaką pragnęłaby być.

W ciągu dekady Władimir Putin przeszedł długą drogę od anonimowego oficera KGB do idola, którego fotografie wiszą w rosyjskich domach obok ikon. Rosjanie go kochają, bo wyprowadził kraj z chaosu lat 90., dał poczucie bezpieczeństwa i dumy. Ukrócił rozpasaną korupcję, wsadził do więzienia lub wypędził na emigrację kilku bajecznie bogatych oligarchów. Za jego rządów po raz pierwszy od upadku ZSRR pracownicy państwowych zakładów znów zaczęli regularnie dostawać pensje, a emeryci otrzymali podwyżkę świadczeń. Petrodolary z koncernów naftowych podniosły poziom życia. Moskwa i Sankt Petersburg stały się metropoliami na skalę światową.

A jednocześnie Putin nie zmienił ascetycznego stylu życia. Wciąż nie pije wódki, nie kolekcjonuje rolls-royce'ów, nie paraduje w lśniących od złotych szamerunków generalskich mundurach. Na wczasy wyjeżdża na Syberię, gdzie poluje, łowi ryby i niczym dobry królewicz odwiedza prostych ludzi w ich ubogich chatynkach. Jak prawdziwy twardziel jednym strzałem na polarnej północy usypia niedźwiedzia, by potem pomóc ekologom założyć mu obrożę z nadajnikiem.

Po dwóch kadencjach prezydenckich mógł, wzorem afrykańskich satrapów, wymusić zmianę konstytucji. Mógł się ogłosić dożywotnim prezydentem. Ludzie z pewnością by to zrozumieli. On jednak ustąpił na mniej eksponowane stanowisko premiera. Wyznaczył następcę - Dmitrija Miedwiediewa, którego Rosjanie skwapliwie wybrali, tak jak życzył sobie Władimir Władimirowicz.

Wydawałoby się, że człowiek, którego każdy krok jest codziennie opisywany na łamach gazet, nie może mieć żadnych sekretów. A jednak o życiu prywatnym najpotężniejszego Rosjanina wiadomo zaskakująco mało. Na początku pierwszej prezydenckiej kadencji u boku Putina pokazywała się jeszcze żona Ludmiła, z którą ma dwie córki: 25- letnią Marię i rok młodszą Jekaterinę. Ale później rodzina usunęła się w cień. Plotki o kryzysie małżeńskim i romansie rosyjskiego lidera z piękną gimnastyczką Aliną Kabajewą podała najpierw lokalna gazeta "Moskowskij Korespondent", a roztrąbiła na cały świat włoska "La Repubblica".

Kreml stanowczo zaprzeczył, a "Moskowskij Korespondent" kilka miesięcy później zbankrutował - żadna firma nie chciała na jego łamach zamieszczać reklam. Dlatego kolejne plotki trafiały już bezpośrednio do zachodniej prasy. Także te o domniemanej fortunie Putina. Choć zgodnie z oświadczeniem majątkowym, które Władimir Władimirowicz złożył w 2007 roku, kandydując do parlamentu, jego majątek to w sumie tylko 3,7 miliona rubli (ok. 400 tysięcy złotych), to angielski "Guardian" na podstawie swoich źródeł wycenia stan konta obecnego premiera Rosji na 40 miliardów dolarów.

Czy to szacunki prawdziwe? Tego prawdopodobnie nie dowiemy się nigdy. Kreml dobrze chroni swoje tajemnice. Nieprzypadkowo pierwszą ustawą, jaką podpisał Władimir Putin jako prezydent w dniu nominacji, była bezprecedensowa decyzja o umorzeniu wszystkich obecnych i przyszłych śledztw prowadzonych w stosunku do poprzednika. Borys Jelcyn dożył swoich dni w spokoju, bez użerania się z prokuratorami mającymi wiele pytań do byłego prezydenta, który przyczynił się do powstania kilku wspaniałych fortun.

Władimir Putin ustępując na stanowisko premiera, nie musiał swojego następcy o nic prosić. Choć przestał być prezydentem, wciąż jest w Rosji najważniejszą osobą w państwie. Dlatego jego gest wobec Polaków pod Smoleńskiem miał takie znaczenie.

Sergiusz Pinkwart

Pani 6/2010